Reactie op FD artikel: “De ontgroei-kerk biedt plaats aan alle gelovigen”
Fijn dat FD aandacht geeft aan degrowth in dit artikel “De ontgroei-kerk biedt plaats aan alle gelovigen” van Marijn Jongsma. Graag geef ik enkele punten van constructieve feedback en aanvullende informatie voor de geïnteresseerde lezer.
De titel van het artikel associeert degrowth met een geloof. Degrowth is echter geworteld in de wetenschap, met meer dan 50 jaar ecologische economie, systeemwetenschap en diverse sociale wetenschappen (zoals politicologie, geografie en geesteswetenschappen).
In het artikel wordt degrowth op verschillende punten geassocieerd met krimp. Maar krimp van economische activiteit binnen het huidige systeem zou juist leiden tot recessie. Degrowth daarentegen is een bewuste verkleining van bepaalde activiteiten om ruimte te maken voor andere activiteiten, met respect voor de grenzen van het geheel. Dit onderscheidt degrowth van het concept van groene groei, dat deze beperkingen niet kan respecteren. De bewering van Naudé dat “de westerse economie al tientallen jaren in een ontgroeifase zit” slaat dus de plank mis (afgezien het feit dat dit überhaupt een gekke bewering is gezien de groei). Degrowth-aanhangers gebruiken de term ‘degrowth’ niet om te verwijzen naar negatieve economische groei binnen het huidige economische systeem en structuren. De definitie, het doel en het proces waarvoor degrowth wordt gebruikt, gaan veel verder.
Het artikel zou meer nadruk moeten leggen op het feit dat degrowth niet betekent dat alle mensen minder moeten consumeren. Er is een grote groep mensen die onder het bestaansniveau leeft en voor wie de materiële levensomstandigheden moeten verbeteren. Aan de andere kant consumeert een (te) welvarende groep niet alleen te veel, maar investeert ook in winstgerichte activiteiten die schadelijk zijn voor de planeet en de mensen (niet iedereen gelijkmatig). Het artikel doet daarom naar mijn mening weinig moeite om de opmerkingen van McAfee te corrigeren, bijvoorbeeld zijn bewering dat “vervuiling in Nederland en de Verenigde Staten veel lager is dan 50 jaar geleden.” Stikstofcrisis? Waterverontreiniging? Afgezien hiervan, in een geglobaliseerd systeem wordt de vervuilende productie die het ‘schone’ leven in het Westen ondersteunt, geëxternaliseerd naar het mondiale Zuiden.
Degrowth streeft naar een herverdeling van middelen binnen veilige planetaire grenzen. Dat betekent dat we sommige sectoren en economische activiteiten zouden moeten terugschalen, zoals het schadelijke internationale agro-industriële systeem om maar iets te noemen. In plaats daarvan zouden we lokale/regionale en regeneratieve voedselsystemen moeten laten opkomen. We moeten ook zorgen voor de werknemers die door deze overgang worden getroffen (aandeelhouders zijn minder belangrijk voor mij). Dit geldt natuurlijk ook voor de fossiele brandstofindustrie.
Een ander punt van McAfee dat gecorrigeerd moet worden, is zijn bewering dat groei leidt tot een hogere levensstandaard. Deze relatie werkt slechts tot op zekere hoogte, en in een geïntegreerde en uitbuitende wereldorde verbetert de levensstandaard in het Westen ten koste van een vermindering van de levensstandaard van anderen. Als econoom van het MIT zou McAfee beter moeten weten dan een oude correlatie als bewijs aan te nemen voor een voortdurende relatie tussen groei en levensstandaard. Wat betreft de bewering van Daniel Kahneman dat het verliezen van €10 voor de meeste mensen zwaarder weegt dan het winnen van €10, is er voldoende bewijs dat aantoont dat extra inkomen na een bepaald niveau van nationaal inkomen de kwaliteit van leven van de samenleving niet verder verbetert, en zelfs kan leiden tot afname. In Nederland werd dat punt bereikt in het begin van de jaren ’80. Gelukkig maakt Van der Slycken dit duidelijk: De consumptiewapenwedloop maakt ons niet gelukkig en brengt kosten met zich mee. Als we ontgroeien, valt ook veel negatiefs weg.
Het artikel suggereert dat degrowth klinkt als een planeconomie, b.v., de vervuiler moet betalen. Naar mijn mening verdient dat de voorkeur boven het huidige zogenaamde “vrije marktsysteem” dat fossiele brandstoffen subsidieert en beleid creëert waardoor de rijken belastingen kunnen ontduiken. Begin dat maar eens te ‘ontgroeien’ zou ik zeggen. Het artikel noemt enkele van de vele voorstellen en ideeën die door ontgroeiers worden overwogen, maar soms lijkt het alsof ontgroeiers geen kritiek op het huidige systeem mogen uiten zolang ze geen “realistisch” alternatief kunnen bieden. Voorstanders van degrowth streven echter naar een radicale verandering – radicaal in de zin van ‘teruggaan naar de wortels’ van het probleem, namelijk het systeem zelf. Het idee van “groene groei” wordt vaak omarmd door optimisten, stelt het artikel. Zijn ontgroeiers dan pessimistisch? Beide associaties zijn simplistisch. Wetenschappelijk onderzoek toont steeds meer aan dat groene groei “onrealistisch” is. Tegelijkertijd is negatieve groei binnen de huidige economie ook niet realistisch. Het artikel bekritiseert “degrowth” op het argument dat “groei ingebakken zit in ons huidige systeem.” Dat is nou precies het systeem waar ontgroeiers vanaf willen.