Karikaturen van degrowth helpen ons niet verder
(Hieronder volgt het originele artikel dat onlangs in NRC (2 juni 2023) is geplaatst.)
Floris Blok bestrijdt de ideeën van de degrowth-beweging, en ziet geen toekomst zonder economische groei. In zijn artikel schetst hij echter een karikatuur van de degrowth-beweging, die wij hier graag willen corrigeren.
Blok blijkt niet het verschil te kennen tussen degrowth en recessie in een groeieconomie, en hij suggereert zelfs dat niet tien jaar falend neoliberaal beleid van de Conservatieve Partij heeft geleid tot de puinhopen in het Verenigd Koninkrijk die hij beschrijft, maar het opvolgen van adviezen van Jason Hickel en Kate Raworth. Die laatste krijgt ook ten onrechte het label degrowth opgeplakt, want ze houdt daar altijd zorgvuldig afstand van, ze ziet zichzelf als agnost: volgens haar moeten we binnen de donut zien te leven, dus boven de sociale ondergrens en binnen de grenzen van de planeet, en of het bruto binnenlands product (bbp) daarbij groeit of niet maakt haar niet uit. Hickel schuwt daarentegen niet om de term ‘degrowth’ te gebruiken om daarmee de vinger op de kern van het probleem te leggen.
Het is ironisch dat Blok zich enerzijds erover beklaagt dat Nederland niet gefixeerd is op groei van het bbp, en anderzijds juist degrowth een obsessie met het bbp verwijt. Maar eigenlijk zijn ontgroeiers het wel met Raworth eens: ze streven naar een geplande en rechtvaardige reductie van het gebruik van grondstoffen en energie die de economie in evenwicht met de planeet brengt op zo’n manier dat ongelijkheid kleiner wordt, en menselijk welzijn toeneemt. Gezien de sterke samenhang tussen een hoog bbp en een grote ecologische voetafdruk valt te verwachten dat het bbp daarbij afneemt, maar die afname is geen doel op zich. In een ander systeem zijn andere indicatoren nodig.
Blok heeft het wel over het verminderen van CO2-uitstoot, maar doet geen enkele poging aan te tonen dat dat in voldoende mate zal lukken bij een doorgaand streven naar groei. Hij stelt alleen laconiek vast dat de toekomst dat wel zal uitwijzen; als de planeet onleefbaar wordt hebben we kennelijk pech gehad. Hij zet vol in op productiviteitsgroei, waarbij iedereen mag kiezen of de opbrengsten worden omgezet in extra consumptie of in extra vrije tijd, maar hij kapittelt Nederland nu al vanwege al het deeltijdwerk. Zijn keuze voor extra consumptie heeft hij blijkbaar al gemaakt, een keuze die niet goed is voor de planeet, maar ook niet voor de mensen. Die hebben nu al steeds meer last van de druk van het combineren van werk met zorgtaken, zoals onlangs weer bleek uit de Monitor Brede Welvaart van het CBS.
Ontgroeiers stellen niet dat er niets meer mag groeien: zo moeten we investeren in gezondheidszorg, openbaar vervoer, hernieuwbare energie en regeneratieve landbouw. Maar sectoren als de fossiele industrie, de luchtvaart, de marketingsector en brievenbusmaatschappijen zullen juist moeten krimpen. De nadruk moet liggen op essentiële diensten als zorg, onderwijs, huisvesting, energie, mobiliteit en voedsel. Die moeten toegankelijk en betaalbaar zijn om iedereen een behoorlijk bestaan te garanderen, en georganiseerd worden op een manier die de planeet zo weinig mogelijk belast.
De degrowth-beweging gaat graag in gesprek met iedereen die met een open houding wil nadenken over de vraag hoe we onze samenleving zo vormgeven dat die niet ten koste gaat van mensen elders, van natuur en biodiversiteit en van de levenskansen van komende generaties. Maar karikaturen zoals Blok die in zijn artikel schetst helpen ons niet verder.
Gerrit Stegehuis, Crelis Rammelt en Karolien van Teijlingen (leden van Ontgroei)